به گزارش رویداد جدید به نقل از بنیاد ملی نخبگان، نشست اندیشمندان و استادان علوم انسانی و اجتماعی با موضوع «بحران ناکارآمدی علوم انسانی و اجتماعی» با حضور بیش از ۳۰ نفر از استادان برجسته علوم انسانی و اجتماعی به میزبانی بنیاد ملی نخبگان و مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در محل موسسه برگزار شد.

در این نشست، دکتر سید حسن حسینی مشاور عالی رئیس بنیاد ملی نخبگان و دبیر شورای نخبگان، و جمعی از استادان علوم انسانی و اجتماعی حضور داشتند.

تبیین یک بحران؛ ناکارآمدی علوم انسانی و اجتماعی در کشور

در ابتدای این نشست، سید حسن حسینی استاد فلسفه دانشگاه شریف با اشاره به مشکلات ساختاری علوم انسانی در کشور گفت: علوم انسانی و اجتماعی در کشور با بحران ناکارآمدی مواجه است. این بحران نه‌تنها در حل مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مشهود است، بلکه اثرگذاری آن در نظام حکمرانی نیز کاهش یافته است. ما باید بپذیریم که در این حوزه نه موفق بوده‌ایم و نه توانسته‌ایم اثرگذاری لازم را داشته باشیم.

ضرورت بازنگری در حوزه علوم انسانی

وی افزود: در نشست امروز، هدف ما نقد و بازنگری است. باید بررسی کنیم چه نقاط ضعفی در حوزه علوم انسانی وجود دارد که مانع از اثرگذاری آن در کشور شده است. به‌جای اشاره به عوامل بیرونی، نیاز است که به معضلات درونی این حوزه بپردازیم و علت‌های واقعی ناکارآمدی را کشف کنیم.

چالش‌های موجود در علوم انسانی و اجتماعی

حسینی به برخی چالش‌های مطرح‌شده در این حوزه اشاره کرد و گفت: عوامل متعددی ازجمله برنامه‌ریزی درسی نامناسب، ضعف ارتباط با مجامع علمی بین‌المللی، نبود داده‌های تجربی لازم برای اقناع حکمرانان و عدم شکل‌گیری نسل‌های جدید در علوم انسانی باعث شده‌اند تا این حوزه نتواند پاسخگوی نیازهای جامعه باشد. این عوامل در کنار مسائل بیرونی نظیر بحران‌های سیاسی و اجتماعی، شرایط را پیچیده‌تر کرده‌اند.

جستجو برای راهکارهای بهبود وضعیت علوم انسانی

وی تأکید کرد: در این نشست به دنبال این هستیم که راهکارهایی برای بهبود وضعیت علوم انسانی پیدا کنیم. تمرکز ما بر روی اصلاح عوامل درونی است که در کارآمدی علوم انسانی تأثیر مستقیم دارند.

ناکارآمدی در حل مسائل اجتماعی و لزوم سنجش عوامل داخلی

حسینی تأکید کرد: ناکارآمدی در حل مسائل اجتماعی کشور، یک واقعیت است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و هدف از برگزاری این جلسه، پیدا کردن پاسخ‌هایی برای این مشکلات و سنجش عوامل داخلی است.

علوم انسانی در ایران با بحران خودآگاهی روبه‌رو است

در ادامه این نشست، بیژن عبدالکریمی، فیلسوف و نظریه‌پرداز ایرانی، به نقد وضعیت علوم انسانی در ایران پرداخت و ریشه اصلی بحران در این حوزه را در نبود خودآگاهی علمی و اجتماعی دانست و تأکید کرد: علوم انسانی در ایران هنوز نتوانسته مسائل جامعه را به درستی صورت‌بندی کند.

بحران عقلانیت در علوم انسانی ایران

عبدالکریمی در این باره گفت: علوم انسانی جدید، بخشی از نظام علمی مدرن است، اما در ایران این نظام علمی شکل نگرفته است. دلیل آن را باید در نبود عقلانیت جدید جست‌وجو کرد؛ عقلانیتی که پیامد سنت تفکر متافیزیکی است. با وجود اینکه در بسیاری از جنبه‌های زندگی، از فردی تا اجتماعی، با مشکلات اساسی مواجه هستیم، علوم انسانی ما هنوز نمی‌داند چگونه باید این مسائل را صورت بندی کند.

فاصله روشنفکران و جامعه‌شناسان با واقعیت‌های موجودوی افزود: روشنفکران و جامعه‌شناسان ما اغلب در فضایی جدا از واقعیت‌های موجود فعالیت می‌کنند و همین موضوع باعث شده علوم انسانی نتواند نقشی اثرگذار در حل معضلات جامعه ایفا کند. بسیاری از صاحب‌نظران در این حوزه، صرفاً به نظریه‌پردازی می‌پردازند، در حالی که علوم انسانی نیازمند نوعی آگاهی عملی است که فراتر از مفاهیم تئوریک باشد.

مفهوم «فرونسیس»  و ارتباط نظر و عمل

عبدالکریمی با اشاره به مفهوم «فرونسیس» از منظر ارسطو، این آگاهی را به‌عنوان پلی بین نظر و عمل معرفی کرد و گفت: «فرونسیس نوعی معرفت است که با جزئیات، زمان و مکان در ارتباط است. این آگاهی، برخلاف علوم طبیعی که با کلیات و قواعد کلی سر و کار دارد، با واقعیت‌های خاص و یکتا مواجه می‌شود. علوم انسانی ما باید این ویژگی را در خود تقویت کند.

انتقاد از پژوهش‌های علوم انسانی در ایران/ تقویت خودآگاهی انسانی و اجتماعی برای حل بحران علوم انسانی 

این فیلسوف ایرانی در ادامه، وضعیت فعلی پژوهش‌های علوم انسانی در ایران را نقد کرد و اظهار داشت: ما در بسیاری از پژوهش‌های علوم انسانی، ارتباط با واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی ایران را از دست داده‌ایم. پژوهشگران ما به جای توجه به مسائل بومی، اغلب مفاهیم کلی و غربی را بدون در نظر گرفتن زمینه‌های محلی به‌کار می‌گیرند. این رویکرد، نه تنها مشکلات ما را حل نمی‌کند، بلکه فاصله میان علوم انسانی و جامعه را نیز افزایش می‌دهد. 

عبدالکریمی در پایان تأکید کرد: برای حل بحران علوم انسانی در ایران، باید خودآگاهی انسانی و اجتماعی را در این حوزه تقویت کنیم. این خودآگاهی نمی‌تواند صرفاً از طریق مطالعه نظریه‌ها به دست آید؛ بلکه نیازمند تجربه زیسته، شهود و شناخت عمیق از شرایط و مسائل خاص جامعه است.

چالش‌های پیش روی علوم انسانی و لزوم بازنگری/ ضرورت اثبات جایگاه علوم انسانی در جامعه

وی سپس چالش‌های پیش روی علوم انسانی را تحلیل کرد و به لزوم بازنگری اساسی در این حوزه اشاره کرد و با تأکید بر ضرورت اندیشه‌ورزی در مورد وضعیت کنونی علوم انسانی، بیان داشت: این مسئله‌ای است که باید علوم انسانی به آن بیندیشد. ما نمی‌توانیم تمام مشکلات موجود را به گردن دیگران بیندازیم. باید بپذیریم که فلسفه، جوهر بخشی است، و باید تلاش کنیم که به خود اثباتی برسیم.

عبدالکریمی افزود: علوم انسانی در وضعیت کنونی نتوانسته است به خود اثباتی دست یابد، و این مسئله‌ای است که باید در سطحی وسیع‌تر مورد توجه قرار گیرد. این وضعیت تاریخی، پیامدهای خاص خود را دارد که باید به طور عمیق مورد بررسی قرار گیرد.

تاریخ علم و پیشرفت‌های علمی

وی همچنین با اشاره به اینکه در تاریخ علم، به‌ویژه در مورد مارکس، هرگاه او توانست به پیشرفت‌های علمی دست یابد، این امر نتیجه شرایط خاص تاریخی و نیاز جامعه بوده، گفت: تا زمانی که علوم انسانی در ایران نتواند جایگاه خود را در جامعه به‌طور کامل اثبات کند، این انزوای علمی ادامه خواهد داشت.

مشکلات ساختاری و غیرساختاری در پیوند پژوهش‌های علوم انسانی با عمل اجتماعی

در ادامه این نشست، وحید شالچی، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به بررسی مسائل و چالش‌های حوزه علوم انسانی و اجتماعی پرداخت با تأکید بر اهمیت کارآمدی علمی و اجتماعی این رشته‌ها، گفت: علوم انسانی و اجتماعی نیازمند تحولاتی اساسی برای تطبیق با نیازهای جامعه ایرانی است.

شالچی در این نشست به مشکلات ساختاری و غیرساختاری در پیوند پژوهش‌های علوم انسانی با عمل اجتماعی اشاره کرد و اظهار داشت: یکی از چالش‌های اساسی ما عدم توجه و وجود نگاه بین‌رشته‌ای است، درحالی‌که مسائل اجتماعی دارای ابعاد مختلفی هستند و نیازمند همکاری اقتصاددانان، جامعه‌شناسان و متخصصان دیگر حوزه‌ها است.