به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، مصطفی قانعی، دبیر ستاد زیست فناوری سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی، روز یکشنبه ۳۱ فروردین‌ماه در نشستی خبری که در محل معاونت علمی برگزار شد، اهداف و برنامه‌های این ستاد را برای سال ۱۴۰۴ تشریح کرد.وی با اشاره به حوزه «زیست مهندسی» به عنوان یکی از حوزه‌های کلیدی در برنامه پنج ساله هفتم توسعه، بیان کرد: در قانون هفتم توسعه، مسئولیت تحقق مرجعیت علمی کشور در این حوزه به ستاد زیست فناوری معاونت علمی، سپرده شده است.قانعی در ادامه سخنان خود توضیح داد: آیین‌نامه مربوط به این موضوع در دولت تصویب شده و در حال حاضر زنجیره‌های ارزشی لازم در حال راه‌اندازی هستند. یکی از نکات کلیدی در قانون برنامه هفتم توسعه، سهم معاونت علمی از رشد اقتصادی کشور است؛ بر این اساس، سهم اقتصاد دانش‌بنیان از این رشد ۷ درصد تعیین شده و ستاد زیست فناوری مسئولیت ۱.۶ درصد از این رشد را در حوزه زیست مهندسی بر عهده دارد.این مقام مسئول همچنین با اشاره به تهیه نقشه اجرایی در این حوزه، اضافه کرد: در این نقشه برای اولین بار، وظایف هر استاد و دانشگاه به‌وضوح مشخص شده است. در گذشته نقشه‌های متعددی تهیه شده بود، اما هیچ برنامه اجرایی برای آن‌ها وجود نداشت. وی تصریح کرد: هماهنگی بین دستگاه‌ها برای تحقق این نقشه ترتیب داده شده و امید است که به زودی شاهد نتایج آن باشیم.دبیر ستاد زیست فناوری همچنین با اشاره به موضوع نظارت و ارزیابی در این برنامه، گفت: به زودی سهم و ماموریت هر دانشگاه در تحقق زیست مهندسی ابلاغ خواهد شد و اعتبارات لازم به آن تخصیص می‌یابد.

طراحی سامانه‌ای برای نظارت و پیشبرد پروژه‌های زیست‌فناوری در دانشگاه‌ها

قانعی با اعلام این خبر که به منظور تسهیل کار کشوری در حوزه زیست‌فناوری و افزایش نظارت بر اجرای پروژه‌ها، سامانه‌ای طراحی و در دسترس تمامی دانشگاه‌ها قرار گرفته‌ است، گفت: این سامانه از یک طرف، به تمامی اساتید دانشگاه‌ها امکان ورود و ثبت موضوعاتی که به آنها سپرده شده را می‌دهد و از طرف دیگر امکان نظارت بر پیشبرد و پیشرفت پروژه‌ها  را برای ما محقق می‌کند.

وی همچنین، به همکاری این ستاد با بنیاد علم ایران اشاره کرد و گفت: ما با بنیاد علم ایران، که مسئولیت پیشبرد تحقیقات را بر عهده دارد، به تفاهمی رسیده‌ایم و طی آن، مقرر شد تا بودجه پژوهشی موضوعاتی که ستاد برای یک دانشگاه و استاد تعیین می‌کند را بنیاد پرداخت کند.

این مقام مسئول همچنین به ساختار زنجیره‌ای این سامانه اشاره کرد و گفت: قسمت اول این زنجیره بودجه‌ای است که به پروژه‌های تحقیقاتی اختصاص می‌یابد و انتهای زنجیره تسهیلات اقتصادی است. لذا از ابتدای زنجیره تا انتهای آن، سهم هر بخش و نهادی مشخص شده است.

قانعی خاطرنشان کرد: با هماهنگی‌های انجام‌شده با معاونین تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، وزارت علوم و وزارت جهاد کشاورزی، مقرر شده است که مسئولیت تحقق این برنامه‌ها به‌صورت مدون و بر اساس این سامانه صورت گیرد. به این ترتیب، تمامی معاونین امکان دسترسی به اطلاعات و پیشرفت پروژه‌ها را خواهند داشت.

رقابت علمی ایران در ۷ حوزه کلیدی؛ زیست‌مهندسی در صدر

«توسعه علمی و فناوری، ایران مشروط به موفقیت کشور در هفت حوزه کلیدی است تا بتواند با کشورهای مطرح جهان رقابت کند. یکی از این حوزه‌ها، «زیست‌مهندسی» است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است»، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری و سلامت، با اعلام این مطلب، افزود: مسائل مالی از جمله چالش‌هایی هستند که در برنامه‌ریزی‌های قبلی با آن مواجه بودیم. گاهی اوقات برنامه‌ریزی می‌کردیم، اما به دلیل کمبود بودجه، اجرای برنامه‌ها میسر نمی‌شد. برای حل این مشکل، هماهنگی‌هایی در سطح سازمان برنامه و بودجه هم صورت گرفته و مقرر شده تا بودجه‌ها به وسیله سامانه‌ای مشخص هدایت شود. 

وی با بیان اینکه مشتری یا خریدار دستاوردها و توانمندی‌های دانشگاهیان از دیگر چالش‌های ما در توسعه زیست مهندسی است، خاطرنشان کرد: در نقشه راه جدید باید از همان آغاز فرآیند تحقیق، شرکت‌های زیست‌مهندسی شناسایی و به دانشگاهیان متصل شوند. این فرآیند به یک اقتصاد در ابتدای زنجیره منجر خواهد شد. به این معنا که استاد موضوع تحقیقاتی خود را دنبال می‌کند و در انتهای زنجیره، شرکتی دانش‌بنیان آن دستاورد علمی را به میدان اقتصاد می‌آورد تا نهایتا سهم زیست‌مهندسی را در رشد اقتصادی کشور به ۱٫۶ درصد برساند.

قانعی افزود: وظیفه ما در معاونت علمی و ستاد توسعه زیست‌فناوری این است که این دو بخش، یعنی استاد و شرکت دانش‌بنیان، را به هم متصل کنیم.

تمرکز بر استفاده از پروبیوتیک‌ها برای ارتقای امنیت غذایی

دبیر ستاد زیست فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی، «امینت غذایی» را از زنجیره‌های ارزشی ایجاد مرجعیت علمی در حوزه زیست مهندسی نام برد و گفت: ایران جزو کشورهایی با آمار بالا در زمینه مصرف آنتی‌بیوتیک در حوزه‌های دامی، آبزیان، طیور و انسان است.

وی افزود: به همین دلیل، ما روی دانش مربوط به پروبیوتیک‌ها، یعنی باکتری‌هایی که می‌توانند همان خاصیت و رشد را در بدن داشته باشند، تمرکز کرده‌ایم. این رویکرد می‌تواند آسیب‌هایی را که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به وجود می‌آورد، کاهش دهد و در زمینه زیست‌مهندسی و امنیت غذایی تأثیرگذار باشد. ما به‌طور خاص در حوزه زیست‌مهندسی فعالیت می‌کنیم و تلاش داریم که نقش خود را در این عرصه به‌وضوح مشخص کنیم و بر اساس آن اقدامات لازم را انجام دهیم.

 توجه به فرآیند تخمیر و ایجاد پالایشگاه مخمرها 

به گفته قانعی، فرآیند تخمیر یکی از مباحثی است که از روستاها تا مناطق شهری را در بر می‌گیرد. همه مردم از این فرآیند در تولید ماست و دیگر محصولات لبنی استفاده می‌کنند.

او، در این راستا، از راه‌اندازی پالایشگاه مخمر خبر داد و افزود: با اجرای این طرح پیش‌بینی می‌شود که درآمدی ۱۵۰ میلیون دلاری حاصل شود.

دبیر ستاد زیست فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی، با بیان نمونه‌ای از کاربردهای جهانی مخمرها افزود: امروزه در دنیا برای تهیه ترشی‌ها نیز از مخمرها استفاده می‌شود، اما هنوز بسیاری از کشورها از این فناوری بهره‌برداری نکرده‌اند. به جای ایجاد طعم با نمک یا چربی مصنوعی، می‌توانیم از فرآیند تخمیر برای ایجاد طعم‌های طبیعی استفاده کنیم که جذاب‌تر و سالم‌تر برای مردم خواهد بود. 

توسعه دارو با فناوری پیشرفته و کاهش وابستگی به واردات انسولین و پلاسما

قانعی، زنجیره‌ دیگر از برنامه‌ها را «توسعه دارو با فناوری پیشرفته» خواند و گفت: ما از سال‌های قبل تولید انسولین و پلاسما را کلید زده بودیم و تأمین اعتبارات لازم برای این پروژه‌ها با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه صورت گرفته است. 

وی افزود: بر اساس این برنامه، پیش‌بینی می‌شود تا پایان برنامه هفتم توسعه، واردات انسولین و پلاسما به میزان ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یابد و در نهایت به ۱۰ درصد وضعیت کنونی، معادل ۳۰ میلیون دلار، برسیم.

دبیر ستاد زیست فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی همچنین به نقش مهم پالایشگاه‌ها در این فرآیند اشاره کرد و گفت: تا پایان برنامه، دو پالایشگاه فعال می شوند که با راه‌اندازی این پالایشگاه‌ها ۹۰ درصد از پالایش پلاسما در کشور انجام خواهد شد.

او همچنین خاطرنشان کرد: ظرفیت پالایش به ۶۰۰ هزار لیتر خواهد رسید. اما برای تأمین نیازهای کشور و رسیدن به استانداردهای کشورهای پیشرفته، باید این ظرفیت به یک و نیم میلیون لیتر افزایش یابد. با وجود این تلاش‌ها، هنوز هم با کمبودهایی مواجه خواهیم بود که حدود ۵۰۰ هزار لیتر تخمین زده می‌شود.

توسعه ژن‌درمانی و سلول‌های بنیادی 

دبیر ستاد زیست فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی، همچنین نقطه‌نظرهای مهمی درباره توسعه فناوری‌های پیشرفته در حوزه سلول‌های بنیادی، ژن‌درمانی و طب بازساختی ارائه داد و گفت: در این حوزه، بالاترین ارزش افزوده اقتصادی در دنیا مربوط به سلول‌های بنیادین و ژن‌درمانی است. بر اساس تحلیل‌های جهانی، رشد سالانه این حوزه حدود ۳۵ درصد است و ایران در رتبه دوازدهم جهانی قرار دارد.

وی افزود: هدف‌گذاری ما این است که در پایان برنامه هفتم، جایگاه کشور را در رتبه‌های پنج‌گانه برتر جهان قرار دهیم. به همین منظور، آیین‌نامه‌های مربوطه و موضوعات مرتبط طراحی و مشخص شده است. در این راستا، ۱۴ مرکز در کشور تعریف شده که تنها روی این حوزه کار می‌کنند.

این مقام مسئول ادامه داد: از این ۱۴ مرکز، چهار مرکز هم‌اکنون آماده به‌کار بوده و هر کدام موظف به توسعه سه محصول تا مرحله تجاری‌سازی و وارد کردن به صنعت هستند. یک مرکز در مشهد که قرارداد آن نهایی شده و حدود ۳۰ میلیارد تومان برای توسعه محصولات آن اختصاص یافته است. این مرکز باید سه محصول تعریف‌شده را تا دو سال آینده وارد بازار کند.

قانعی تصریح کرد: اگر چنین توسعه‌ای صورت نگیرد، هیچ بیماری در ایران قادر به پرداخت هزینه‌های درمانی مربوط به این فناوری‌ها نخواهد بود، در حالی که تجربه‌های موفق قبلی نشان داده‌اند که توسعه این فناوری‌ها می‌تواند جان بیماران را نجات دهد. نمونه‌ای از این موفقیت، موردی از بیماران سرطانی است که با استفاده از این فناوری‌ها، توانسته‌اند به زندگی ادامه دهند و این موضوع، نشان می‌دهد که این فناوری‌ها در دسترس ما قرار دارند و نیازمند توسعه بیش‌تر هستند.

درمان با ویروس‌ها آغاز شد

قانعی با بیان این‌که پیش‌بینی ما این است که در حوزه ژن و سلول درمانی، ایران به مرجعیت خواهد رسید، گفت: در حال حاضر، درمان با ویروس‌ها آغاز شده و بیماران انتخاب شده‌اند و این فرایند با موفقیت انجام شده است. در بحث سلول درمانی، یک شرکت جدید تأسیس شده و موفقیت‌هایی نیز کسب کرده است.

وی با اشاره به اینکه در ایران، حدود ۲۰۰ شرکت دانش‌بنیان وجود دارد که در زمینه تولید محصولات و ابزارهای مرتبط با این حوزه فعالیت می‌کنند، تصریح کرد: توجه به این نکته ضروری است که اگر یک کشور برای تمامی ابزارهای فناوری خود وابسته به واردات باشد، به‌عنوان مرجع نمی‌تواند شناخته شود. به همین دلیل، زیرساخت‌ها و زنجیره‌های تأمین باید به تدریج توسعه یابند تا سهم ایران در منطقه افزایش یابد.

موفقیت اولیه در درمان تومور مثانه با استفاده از ویروس

دبیر ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی اعلام کرد: در درمان تومور مثانه با استفاده از ویروس، به موفقیت‌های اولیه‌ای دست یافته ایم اما تا زمانی که سازمان غذا و دارو این روش را به عنوان یک محصول تأیید نکند، نمی‌توانیم بگوییم که این درمان برای عموم قابل استفاده است.

قانعی، با اشاره به این که این روش درمانی هنوز در مراحل تحقیقاتی قرار دارد، گفت: ما در حال حاضر سه بیمار داریم که هنوز در مرحله تحقیق هستند و به مرحله خدمت نرسیده‌اند. آنچه که امروز بیان می‌کنیم در مرحله خدمت است، اما تحقیقات در حال انجام است و مجوزها در حال اخذ شدن هستند.