به گزارش ایبِنا، صندوق بین‌المللی پول یک سازمان بین‌المللی است که بر اجرای سامانه پولی بین‌المللی نظارت دارد و در واقع، یکی از معتبرترین منابع ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت اقتصاد جهانی محسوب می‌شود.

برای مثال، در همین اواخر در آخرین پیش‌بینی این سازمان اعلام شده تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ برابر با ۱.۵ درصد، پیش‌بینی برای سال ۲۰۲۱، ۲.۵ درصد و برای سال ۲۰۲۲ برابر با ۲.۱ درصد تخمین زده شده است. به علاوه قیمت‌های مصرف کننده ایران در سال ۲۰۲۰، برابر با ۳۶.۵ درصد، پیش بینی سال ۲۰۲۱، ۳۹ درصد و برای سال ۲۰۲۲، ۲۷.۵ درصد برآورد شده است. همچنین نرخ بیکاری در ایران، در سال ۲۰۲۰، ۱۰.۸ درصد و پیش بینی برای سال جاری ۱۱.۲ درصد و برای سال ۲۰۲۲ برابر با ۱۱.۷ درصد است.

اما برای اینکه این صندوق را بهتر بشناسیم باید سری به تاریخ بزنیم. تاریخی که اغلب مناسبات اقتصادی آن به بعد از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. زمانی که سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای چندجانبه یکی پس از دیگری تشکیل شدند.

بنیان‌گذاری صندوق بین‌المللی پول

صندوق بین‌المللی پول یک نهاد پولی مستقل جهانی است که در سال ۱۹۴۵ به‌ وجود آمد که البته هیچ ارتباط تشکیلاتی با سازمان ملل ندارد و به عنوان یک زیرمجموعه ویژه و مستقل شناخته می‌شود.

همانند بانک جهانی، این سازمان اقتصادی جهانی نیز در سال ۱۹۴۵ بر پایه سیستم برتون وودز بنیان‌گذاری شد و از سال ۱۹۴۷ کار رسمی خود را آغاز کرد. از آغاز هم اهداف مهمی همچون گسترش همکاری‌های پولی بین‌المللی و تسهیل رشد متوازن تجارت بین‌الملل، ایجاد سامانه باثبات ارزی بین اعضا و پرهیز از رقابت در کاهش نرخ ارزها و تهیه منابع لازم از طریق منابع عمومی صندوق، به منظور کمک به کشورهای عضو دارای کسری تراز پرداخت‌ها را دنبال می‌کند.

نحوه فعالیت صندوق بین‌المللی پول

روش‌های اصلی صندوق برای دستیابی به اهداف به صورت نظارت، ایجاد ظرفیت و وام دهی است که هر یک سازوکار خاص خود را دارد.

نظارت و چشم‌انداز اقتصاد جهانی

این صندوق، اطلاعات وسیع آماری از اقتصادهای داخلی کشورها، تجارت بین الملل و به طور کلی اقتصاد جهانی را جمع آوری کرده و همچنین پیش‌بینی‌های اقتصادی مرتباً به روز شده را در سطح ملی و بین المللی ارائه می‌دهد.

این پیش‌بینی‌ها به همراه مباحث مفصل درباره تاثیر سیاست‌های مالی، پولی و تجاری بر چشم انداز رشد و ثبات مالی کشورها، در نشریه چشم انداز اقتصاد جهانی منتشر می‌شود.

ایجاد ظرفیت و مشاوره سیاسی

صندوق بین‌المللی پول از طریق برنامه‌های ظرفیت‌ساز خود کمک‌های فنی، مشاوره‌های سیاسی و آموزش‌های مرتبط را به کشورهای عضو ارائه می‌دهد. این برنامه‌ها شامل آموزش جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات است، که به پروژه نظارت بر اقتصادهای ملی و جهانی صندوق وارد می‌شوند.

وام دهی و ذخیره ارزی

از سوی دیگر، صندوق بین‌المللی پول به کشورهایی که دچار مشکل اقتصادی هستند به منظور جلوگیری یا کاهش بحران‌های مالی، وام پرداخت می کند.

دارایی صندوق از سال ۲۰۱۷ در حدود ۴۷۵ میلیارد SDR  یا معادل ۶۴۵ میلیارد دلار آمریکا بوده است. گفتنی است SDR یک نوع شبه ارز است که از مجموع مشخصی از ارزهای ذخیره جهان تشکیل شده است.

وجوه صندوق غالباً مشروط به پذیرش اصلاحات برای افزایش پتانسیل رشد و ثبات مالی کشورها است. برنامه‌های تعدیل ساختاری از آنجا که این وام های مشروط شناخته شده است  به دلیل تشدید فقر و بازتولید ساختارهای استعماری انتقادهایی را به سمت خود جلب کرده است.

تصویری از اجلاس های سالانه صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در سال ۱۹۵۵ که در استانبول برگزار شد

اولین وآخرین رئیس صندوق بین المللی پول

کامیل گوت اقتصاددان، سیاستمدار و صنعتگر بلژیکی بود که به عنوان اولین مدیر عامل صندوق بین المللی پول از ۶ می ۱۹۴۶ تا ۵ می ۱۹۵۱ خدمت کرد و کریستالینا جورجیِوا، اقتصاددان اهل بلغارستان و رئیس کنونی صندوق بین‌المللی پول است. او از ژانویه ۲۰۱۷ تا ۱ اکتبر  ۲۰۱۹ رئیس بانک جهانی و از ۱ فوریه ۲۰۱۹ تا ۸ آوریل ۲۰۱۹ رئیس موقت گروه بانک جهانی بود.

۷۳ سال ریاست اروپایی‌ها بر صندوق بین‌المللی پول

از زمان انتخاب اولین رئیس صندوق در ماه می‌۱۹۴۶ تا به امروز، ریاست صندوق همواره نصیب یک اروپایی شده است. نام، ملیت و زمان ریاست تمامی رئیسان سابق صندوق بین‌المللی پول در شکل زیر نشان داده شده است؛

بر این اساس در طول ۷۳ سالی که از عمر صندوق بین‌المللی پول می‌گذرد، ۱۱ رئیس در این نهاد بین‌المللی مشغول به کار بوده‌اند که همگی ملیتی اروپایی داشته‌اند. به طور خاص کشور فرانسه با ۵ رئیس و بیش از ۴۳ سال ریاست بر صندوق بین‌المللی پول، یعنی حدود ۶۰ درصد کل دوران حیات این سازمان، در این زمینه رکورد دار است؛ کشورهای سوئد، بلژیک، هلند، آلمان و اسپانیا نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ایران و صندوق بین‌المللی پول

دولت ایران جزو ۴۴ کشور دعوت شده به کنفرانس برتون وودز در سال ۱۹۴۴ بود و اعضای هیات چهار نفره اعزامی آن در کمیسیون‌های مربوط به تهیه اساسنامه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی شرکت داشتند.

نخستین استفاده ایران از منابع مالی صندوق در سال ۱۳۳۰ در اثر مشکلات ارزی حاصل از ملی شدن صنعت نفت بود که دولت در مقابل سفته‌های ریالی معادل ۲۵ درصد سهمیه اعتباری خود در صندوق، دلار به دست آورد. به دلیل کوتاهی مدت اعتبارات صندوق، دولت ایران موظف بود هر ساله بخشی از اعتبار مزبور و دیگر اعتبارات دریافتی خود به دلار را بازخرید کند.

صفحه ایران در وبسایت صندوق بین المللی پول

انتقادها به صندوق بین‌المللی پول

از نگاه منتقدان، صندوق بین‌المللی پول، با دشوار کردن اوضاع برای بدهکاران، فشار خود را بر این دولت‌ها افزایش می‌دهد تا آن‌ها را وادار به انجام تغییرات مورد نظر صندوق کند.

جفری ساکس اقتصاددان و استاد دانشگاه اهل ایالات متحده آمریکا درباره این صندوق گفته است: صندوق بین‌المللی پول ابزاری است که با آن وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا در کشورهای در حال توسعه دخالت می‌کند.

صندوق بین‌المللی پول در یک نگاه

به طور خلاصه می‌توان گفت صندوق بین‌المللی پول از زیرمجموعه‌های ویژه سازمان ملل است که بر سیاست‌های پولی ۱۹۰ عضو خود نظارت می‌کند. مقر این نهاد مالی در واشنگتن قرار دارد. ایجاد یا حفظ ثبات در بازارهای مالی و پیشگیری از گسترش بحران از وظایف صندوق بین‌المللی پول هستند.

این صندوق برای رسیدن به اهداف یادشده، در مقابل تکالیف مشخصی، به کشورهای نیازمند وام هم اعطا می‌کند. منتقدان می‌گویند وظایف صندوق بین‌المللی پول که عموما سیاست‌های ریاضتی هستند، سبب افزایش فشارهای اجتماعی بر شهروندان این کشورها می‌شوند با این حال بسیاری از کشورها روی دریافت این وام‌ها برای برون‌رفت از چالش‌های اقتصادی خود حساب باز می‌کنند.